Het Westland staat in de landelijke media bekend als een politiek rechts bolwerk. Of het nu gaat om de
huisvesting van arbeidsmigranten, de komst van een asielzoekerscentrum of de kleur van de hulp van
Sinterklaas: het Westland laat zich horen. In deze reeks artikelen gaat historicus Philip van den Berg in op de vraag: ‘Hoe rechts is het Westland?’ Dit vierde artikel gaat over de strijd van het platteland tegen de stad.
Trekkers en vlaggen
Enkele jaren geleden hingen overal in het Westland Nederlandse vlaggen op z’n kop. Ook behaalde de BBB (BoerBurgerBeweging) in alle provincies de overwinning. Veel Westlanders stemden bij de Provinciale verkiezingen van 2023 massaal op Caroline van der Plas. Toch lieten boeren en tuinders hun onvrede al veel eerder horen in de strijd om het platteland. Veel mensen herinneren zich nog wel de Boerenpartij, vanaf de eindjaren vijftig tot de beginjaren tachtig. De bekendste vertegenwoordiger was ‘boer Koekoek’. Maar nog eerder gingen boeren en tuinders de strijd aan tegen de overheid. Deze strijd begon met de oprichting van de Plattelandersbond in 1917.
De boerenpartij voor mei ’40
De Plattelandersbond ontstond op initiatief van een groep Zuid-Hollandse boeren die moeite hadden met de groeiende overheidsbemoeienis. In het begin had de partij weinig succes, mede door de heersende godsdienstige verschillen. Pas toen boer Arend Braat begin jaren twintig het gezicht en de stem van de Plattelandersbond werd, kreeg de partij meer steun.
Braat: lomp en succesvol
Hier speelde de nieuwbakken parlementariër Braat een belangrijke rol. Hij had meer pit dan zijn voorganger en dreef de andere Kamerleden al snel tot wanhoop. Zijn boodschap was scherper en zijn werkwijze riep in het parlement én daarbuiten ergernis op. Verder kende Braat nauwelijks de politieke spelregels en hij sprak zo plat dat weinig mensen hem verstonden.
Een afspiegeling van het land?
In beroerde en vaak onverstaanbare bewoordingen stelde Braat dat het parlement geen afspiegeling was van de maatschappij. Hij beschuldigde de overheid ervan burgers te misleiden, bijvoorbeeld door onbekwame burgemeesters te benoemen en maatregelen als de achturige werkdag en de zomertijd in te voeren. Zijn lompe optreden pakte gunstig uit. Veel mensen op het platteland herkenden zich in het gedachtegoed van de Plattelandersbond en haar onbehouwen leider.
De Plattelandersbond in de Glazen Stad
Dat de Plattelandersbond stemmen haalde, is niet vreemd in een streek als ‘De Glazen Stad’. Toch speelde de verzuiling ook hier parten, ondanks het grote aantal boeren en tuinders. Het gemiddelde percentage in het Westland lag tussen de 2 en 4 procent. Twee gemeenten sprongen eruit: ’s-Gravenzande en Monster, met respectievelijk zeven en zes procent. Later veranderde de partij haar naam in Nationale Boeren-, Tuinders- en Middenstandspartij (NBTM). Vanaf de jaren dertig stapte een deel van haar kiezers over naar de Algemene Nederlandsche Fascisten Bond, de NSB en andere rechtsautoritaire groepen. Daardoor kwam het percentage niet boven de 2% uit — een teken aan de wand.
Van Braat naar Koekoek
De Tweede Wereldoorlog maakte een einde aan de invloed van de Plattelandersbond. Na de bezetting klonk de roep vanuit het platteland opnieuw, dit keer via de Boerenpartij onder leiding van ‘boer Koekoek’. Hij werd hét gezicht en symbool van het platteland. De Boerenpartij groeide in de jaren zestig naar haar hoogtepunt. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1967 behaalde ze zeven zetels. In Den Haag voerde de partij oppositie met een conservatief-christelijk tegengeluid en hoorde bij de rechterkant van het politieke spectrum. Kort daarop viel de partij uiteen. Vier van de zeven fractieleden konden zich niet vinden in Koekoeks dominante werkwijze en gingen verder als ‘fractie-Harmsen’.
‘Boer Koekoek’ in het Westland
In de jaren zestig behaalden de grote christelijke partijen als de KVP en ARP in het Westland telkens de meeste stemmen. Het percentage dat op de Boerenpartij werd uitgebracht lag lager, behalve in 1967, toen behaalde de partij van ‘boer Koekoek’ gemiddeld 4–5%. In Monster en Wateringen lag dit hoger, rond de 7%.
Van Boerenpartij naar BBB
Na het verdwijnen van de Boerenpartij zweeg het platteland voor meerdere decennia. Dit ondanks de
voortdurende spanning tussen platteland en stad. Pas recent kwam het opnieuw tot een vulkanische uitbarsting: een politieke schokgolf die de provincies én Den Haag deed trillen. Met de komst van Caroline van der Plas en de BBB laat het platteland opnieuw horen dat haar stem niet verstomd is.
